DOLAŞIM SİSTEMİ

Vücudumuzdaki hücrelere besin ve oksijeni taşıyan, hücrelerde oluşan atık maddeleri ve karbondioksiti hücrelerden uzaklaştıran sisteme dolaşım sistemi denir.

İnsanın dolaşım sistemi kalp, damarlar ve kandan oluşur.

KALBİN YAPISI VE GÖREVİ

Kalp, göğüs boşluğunda iki akciğer arasında bulunur. Üstte iki, altta iki olmak üzere dört odacıktan oluşur. Kalbin sol tarafında oksijence zengin kan, sağ tarafında oksijence fakir kan bulunur. Kalp kaslı yapısı sayesinde kasılıp gevşeyerek kanı bütün vücuda pompalar. Alt odacıklarda bulunan kas tabakası üst odacıklara göre daha kalın ve güçlüdür. Bu yüzden alt odacıkların kanı pompalama gücü üst odacıkların daha fazladır. Üst ve alt odacıklar arasında kan geçişini sağlayan kapakçıklar bulunur. Kalbe kan getiren damarlar üst odacıklara bağlıdır. Bu nedenle kalbe gelen kan, üst odacıklarda toplanır.

KAN DAMARLARI

Kan, vücudumuzda kan damarları yardımıyla dolaşmaktadır. Kan damarları; atardamar, top­lardamar ve kılcal damar olmak üzere üç çeşittir.

Atardamar: Kalbimizden temiz kanı, organ ve dokulara taşıyan damarlardır. Kanın akış hızı en fazla atardamarlardadır. Kalpten akciğere kan götüren atardamar hariç tüm atardamarlar temiz kan taşır.

Toplardamar: Doku ve organlarda toplanan kirli kanı, kalbe taşıyan damarlardır. Kanın akış hızı atardamarlara göre daha yavaştır. Akciğerlerde temizlenen kanı kalbe götüren toplardamar hariç tüm toplardamarlar kirli kan taşır. Bazı toplardamarlarda yer çekimi etkisinden dolayı kanın geri akmasını engelleyecek kapakçıklar bulunur.

Kılcal Damarlar: Atardamarlarla toplardamarları birbirine bağlayan ve vücuttaki hücrelerin arasını ağ gibi saran en ince damarlardır. Atardamarlardan aldığı temiz kanda bulunan besin ve oksijeni hücrelere verir. Hücrelerde oluşan karbondioksit gazı ile zararlı ve atık maddeleri toplardamarlara iletir. Kan akış hızı en az olan damarlardır.

Nabız ve Tansiyon:

* Kalbin art arda kasılmaları sonucu oluşan özellikle bilekteki atar damarlarda hissedilen kanın düzenli, ritmik hareketine nabız denir. Yetişkin bir insanda nabız sayısı dakikada ortalama 70-80 atımdır

* Kanın, damarların iç duvarlarına yaptığı basınca tansiyon (kan basıncı) adı verilir.

KAN DOLAŞIMI

Küçük kan dolaşımı: Kalbin sağ alt odacığından çıkan kirli kan akciğer atardamarı ile akciğerlere gider. Akciğerlerde bulunan kılcal damarlarda kanın oksijen oranı artar, karbon dioksit oranı azalır. Akciğerlerde temizlenen yani oksijence zenginleşen kan, akciğer toplardamarı ile kalbin sol üst odacığına döner.

Büyük kan dolaşımı: Kalbin sol ta­rafından Aort atardamarı ile çıkan oksijence zengin kanın, vücuttaki tüm hücrelere besin ve oksijen götürüp hüc­relerdeki karbondioksit ve atık madde­leri alarak oksijence fakirleşen kanın toplardamar ile tekrar kalbe dönmesidir.

KANIN YAPISI VE GÖREVLERİ

Kan; besin, oksijen ve vücut için gerekli olan diğer maddeleri vücudumuzdaki tüm yapılara taşıyan, damar içinde dolaşan sıvıdır. Aynı zamanda vücudumuzdaki yapılarda oluşan atık maddeleri toplayıp vücut dışına atılmak üzere boşaltım organlarına iletir.

Kanın yapısını yaklaşık olarak %45 kan hücreleri ve %55 plazma denilen sıvı oluşturmaktadır. Kan plazmasının %90’ı sudan oluşurken geriye kalan %10’luk kısmında ise atık maddeler, hormonlar ve besinler (protein, yağ, karbonhidrat, vitamin ve mineral) bulunur.

Alyuvar, akyuvar ve kan pulcukları olmak üzere üç çeşit kan hücresi vardır.

Alyuvarlar: Akciğerlerden aldığı oksijen gazını vücut hücrelerine, hücrelerde oluşan karbondioksit gazını da akciğerlere taşımakla görevli hücrelerdir. Kandaki hücrelerin içerisinde sayısı en fazla olan alyuvarlardır.

Akyuvarlar: Akyuvarların görevi mikroplara karşı vücudu savunmaktır. Akyuvarlar, mikropların etrafını sarıp onları içine alarak veya özel salgılar üreterek mikropları yok eder. Hastalandığımız dönemlerde kandaki akyuvar sayısı artar.

Kan pulcukları: Yapısında bulunan özel proteinler ile yaralanma anında kanın pıhtılaşmasını sağlayan hücrelerdir. Damar kesildiğinde havayla temas eden kan, pıhtı hâline geçer. Böylece hasarlı damardan kanın vücut dışına sızması engellenir.

KAN GRUPLARI VE KAN ALIŞVERİŞİ

Kan, insanlarda yaptığı görev bakımından aynı özelliğe sahiptir. Ancak içinde taşıdığı bazı maddelerden ötürü farklılık gösterir.

İnsanlarda dört çeşit kan grubu vardır. Bunlar; A, AB, B ve 0 olarak adlandırılır.

Kan alışverişi rastgele yapılmaz. Birine kan verebilmemiz veya birinden kan alabilmemiz için kan gruplarının bilinmesi gerekir.

Tüm kan grupları sadece kendi grubundan kan alıp verebilir. Diğer gruplarla kan alışverişi yapılmaz. Ancak zorunlu hâllerde 0 kan grubu diğer gruplara kan verebilir. Bunu aşağıdaki gibi gösterebiliriz.

Kan alışverişi için alyuvarlarda bulunan Rh faktörüne de dikkat edilir. Alyuvarlarında Rh faktörü bulunuyorsa kan, Rh (+); Rh faktörü bulunmuyorsa kan, Rh (-) olarak adlandırılır. Kan alışverişi yapacak kişilerin Rh faktörlerinin de aynı olması gerekir.