MEVSİMLERİN OLUŞUMU
Mevsimler ve İklim Özet-3
Dünya’nın özellikleri
Dünya’nın, Güneş çevresindeki bir dolanım süresi 365 gün 6 saattir.
Dünya’nın, kendi ekseni etrafındaki 1 dönme süresi ise 24 saattir ve bunun sonucunda gece-gündüz oluşur. Sabah öğle ve akşam meydana gelen günlük sıcaklık farkları, Güneş ışığının Dünya’ya geliş açısı ile ilgilidir.
☼ Mevsimlerin oluşma nedeni, Dünya’nın 23 derece 27 dakika eğik olması ve Güneş’in etrafında dolanmasıdır. ☼ Dünya’nın Güneş etrafında dolanması sırasında Güneş’ten Dünya’nın farklı bölgelerine gelen ışığın açısı sürekli değişir.
Mevsimler Nasıl oluşur?
Mevsimlerin oluşumunda etkili olan iki temel durum vardır;
1. Dünya’nın dönme ekseninin eğik olması:
Eksen eğikliği sonucunda;
❖ Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı yıl boyunca değişir.
❖ Güneş’in doğuş ve batış saatleri ile yerleri değişir.
❖ Mevsimlerin oluşumuna neden olur.
❖ Kuzey ve Güney yarım kürelerde aynı anda farklı mevsimler yaşanır.
❖ Bir noktaya dikilen çubuğun gölge boyu yıl içinde değişir.
❖ Gece ve gündüz süreleri uzayıp kısalır.
Eksen eğikliği olmasaydı;
❖ Güneş ışınları daima ekvatora dik açıyla gelirdi ve bu durum hiçbir zaman değişmezdi.
❖ Mevsimler ortadan kalkardı.
❖ Daima gece gündüz eşitliği yaşanırdı.
❖ Güneşin doğuş batış yer ve saati değişmezdi.
2. Dünya’nın Güneş etrafında dolanması:
Dünya ekseninin eğik olmasına ek olarak, Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketi sonucu mevsimler oluşur. Mevsimler, Dünya’nın dört önemli tarihteki konumuyla belirlenmiştir. Bu tarihler; 21 Mart, 21 Haziran, 23 Eylül ve 21 Aralık’tır.
21 MART
Güneş ışınları öğle saatlerinde Ekvatora dik gelir.
Kuzey Yarım Küre’de İlkbahar başlar. Güney Yarım Küre’de Sonbahar başlar.
Dünyanın her yerinde gece ve gündüz süreleri eşittir.
21 HAZİRAN
Güneş ışınları Yengeç dönencesine dik gelir.
Kuzey Yarım Küre’de en uzun gündüz, en kısa gece; Güney Yarım Küre’de ise en uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.
Bu tarihten itibaren, Kuzey Yarım Küre’de yaz, Güney Yarım Küre’de ise kış mevsimi yaşanmaya başlar.
Kuzey Yarım Küre’de gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar. Güney Yarım Küre’de geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar
23 EYLÜL
Güneş ışınları öğle saatlerinde Ekvatora dik gelir.
Kuzey Yarım Küre’de Sonbahar başlar. Güney Yarım Küre’de İlkbahar başlar.
Dünyanın her yerinde gece ve gündüz süreleri eşittir.
21 ARALIK
Güneş ışınları Oğlak dönencesine dik gelir
Güney Yarım Küre’de en uzun gündüz, en kısa gece; Kuzey Yarım Küre’de ise en uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.
Bu tarihten itibaren, Güney Yarım Küre’de gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar.
Kuzey Yarım Küre’de ise geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar. Güney Yarım Küre’de yaz, Kuzey Yarım Küre’de ise kış mevsimi yaşanır.
21 Aralık ve 21 Haziran solstis (gün dönümü), 21 Mart ve 23 Eylül ise ekinoks (gece-gündüz eşitliği) tarihleridir. Kuzey yarım küre için 21 Haziran tarihi yaz solstisi iken 21 Aralık ise kış solstisidir.
Güneş ışınları, yıl içerisinde Ekvator’a iki kez dik düşerken dönencelere sadece bir kez dik düşer.
Kutup bölgelerine ise hiçbir zaman dik açı ile düşmez. Bu yüzden kutup bölgelerinde sıcaklıklar sürekli düşük kalır.
Mevsimlerin oluşumunda Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığı ile bir ilgisi yoktur.
Mevsimler, Güneş ışınlarının düşme açısıyla ilgilidir. Bu açının değişmesinin nedeni ise Dünyanın Ekseni ile yörünge düzlemi arasındaki açıdır.
Mevsimler ve İklim Özet
Işığın birim yüzeye düşen enerji miktarının mevsimler üzerindeki etkisi:
Güneş’ten gelen enerji miktarı daima sabittir ve değişmez. Güneş ışınlarının gelme açısı değiştikçe birim yüzeye düşen enerji miktarı da değişir. Özellikle dik olarak gelen durumlarda birim yüzeye düşen ışık miktarı en fazla olur. Ancak ışığın gelme açısı değiştikçe etkilediği alan değişecek ve buna bağlı olarak da birim yüzeye düşen enerji ve ışık miktarı değişecektir.
Mevsimlerin oluşumunda ise Güneş’ten gelen ışık miktarı değişmediğine göre eksen eğikliğine bağlı olarak Dünya yüzeyine düşen ışığın açısı değişecektir. Böylece birim yüzeye düşen enerji miktarı değişecek ve buna bağlı olarak sıcaklık değişimleri sonucu mevsimler oluşacaktır.
İKLİM VE HAVA HAREKETLERİ
HAVA OLAYLARI:
Dar bir bölgede anlık değişebilen rüzgâr, yağmur, kar, dolu, sis ve kırağı gibi olaylara hava olayları denir.
Hava olayları; sıcaklık, nem ve hava basıncına bağlıdır.
Hava olaylarını inceleyen bilim dalına meteoroloji denir. Hava olaylarını inceleyen bilim adamına ise meteorolog denir.
Nem: Havadaki su buharı miktarına nem denir. Yeryüzündeki suların buharlaşması ile oluşur. Sıcaklık arttıkça havadaki nem oranı da artar. Havadaki nem oranı, nem ölçer (Higrometre) ile ölçülür.
Sıcaklığın yükselmesi ile hava moleküllerinin hareketi artar. Artan hareketle moleküller birbirinden uzaklaşır. Bu nedenle havadaki moleküllerin birbirine teması sonucu oluşan etki yani hava basıncı azalır.
Hava basıncının düşük olduğu bu alana alçak basınç alanı denir. Sıcaklığın düşmesi hâlinde ise bu durumun tersi gerçekleşir. Hava basıncının yüksek olduğu alana yüksek basınç alanı denir.
Rüzgâr: Bir bölgede sıcaklığın yükselmesi ile alçak basınç alanı, sıcaklığın düşmesi ile de yüksek basınç alanı meydana gelir. Yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru yatay yönde hareket eden hava akımına rüzgâr denir.
Yağmur: Bulutlardaki su buharının, gökyüzünde soğuk hava ile karşılaşıp yoğuşması sonucu yağmur oluşur.
Kar: Bulutlardaki su damlacıkları, soğuk havanın etkisiyle donarak minik buz kristallerine dönüşür. Bunlar birleşerek kar taneleri şeklinde yeryüzüne iner.
Dolu: Havadaki su damlacıklarının soğuk hava ile karşılaşıp aniden donması sonucu dolu oluşur.
Sis: Yerle temas eden hava içindeki su buharının yoğuşması sonucu sis oluşur.
Kırağı: Soğuk ilkbahar ve sonbahar gecelerinde havadaki su buharının toprak ve bitkiler üzerinde kristalleşmesi sonucu kırağı oluşur.
Mevsimler ve İklim Özet
İKLİM:
Geniş bir bölgede uzun bir süre (40-50 yıl gibi) gözlemlenen hava olaylarının ortalamasıdır.
Bir yerin iklimi o yerin enlemine, denizden yüksekliğine, denize uzaklığına ve yer şekillerine bağlıdır. İklimi inceleyen bilim dalına iklim bilimi (klimatoloji) denir.
Bu alanda çalışan uzmanlara ise iklim bilimci (klimatolog) denir.
| İKLİM İLE HAVA OLAYLARI ARASINDAKİ FARKLAR | |
İklim | Hava Olayları |
| Geniş bölgelerde ve çok uzun zaman içinde aynı kalan ortalama hava şartlarıdır. Örneğin, Ankara’da yazlar genel olarak açık, az bulutlu, sıcak ve hafif rüzgârlı geçer. Buna göre Ankara’nın yaz mevsimi için iklim özelliği “Ankara yazın sıcak ve kuraktır” şeklinde tanımlanır. | Belirli bir yerde ve kısa bir süre içinde (günlük, haftalık vs.) etkili olan hava şartlarıdır. Örneğin, Ankara’da bir yaz gününde sabah hava açık ve sakin iken öğle saatlerinde hava birden bulutlanabilir ve öğleden sonra bir yağış görülebilir. Fakat bu durum Ankara’da yaz boyunca görülen bir olay değildir. Günlük bir hava durumudur. |
| İklimi meydana getiren meteorolojik etkenlerin analizi ile uğraşan bilim dalına “klimatoloji (iklim bilim)” denir. Bu bilim dal› meteorolojinin yaptığı gözlemleri canlı yaşamı açısından inceleyerek açıklamaya çalışır. Yeryüzünde görülen başlıca iklim tiplerini, oluşum nedenlerini, özelliklerini ve insan yaşamı üzerine etkilerini inceler. | Atmosfer içinde oluşan sıcaklık değişmelerini ve buna bağlı olarak oluşan hava olaylarını inceleyerek hava tahminleri yapan bilim dalına “meteoroloji” denir. Meteoroloji, atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini nedenleri ile inceler. Bu olayların canlılar ve dünya açısından doğuracağı sonuçları araştırır. |
| İklimle (klimatoloji) uğraşan bilim insanlarına iklimbilimci (klimatolog) denir | Meteoroloji bilimi ile uğraşan bilim insanlarına meteorolog denir. |
| En az 30 – 35 yıllık hava durumuna ait ortalama veriler ile belirlenir. | Günün belirli saatlerinde, üçer beşer saat arayla yapılan günlük gözlemlerle belirlenir |
Küresel İklim Değişikliği:
Bir bölgenin iklimi çeşitli etkiler sonucu zamanla değişiklik gösterebilir. İklimde meydana gelen değişikliklerin tümüne iklim değişikliği adı verilir. Doğrudan veya dolaylı olarak atmosferin bileşimini bozan insan faaliyetleri sonucunda Dünya genelinde küresel iklim değişiklikleri yaşanmaktadır.
Atmosferde birikerek Güneş ışınlarının tekrar uzaya yansımasını engelleyen atık gazlara sera gazları denir. Bu olaya sera etkisi denir. Sera etkisi, küresel ısınmaya neden olur.
Fosil yakıt kullanımının artması, ormanlık alanların azalması ve sanayi tesislerinin atmosfere saldığı sera gazları atmosferde var olan doğal sera etkisini kuvvetlendirmektedir. Bunun sonucunda Dünya’nın yüzey sıcaklığı artmakta ve küresel ısınma gerçekleşmektedir.