ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ VE ÇEVRE BİLİMİ

Canlılar ve Enerji İlişkileri Konu Özeti 20

Besin Zinciri

Canlıların ihtiyaç duydukları enerjiyi birbirlerinden karşılamaları sonucu oluşan sıralamaya besin zinciri denir.

☼ Besin zincirinin ilk basamağını üreticiler oluşturur.

☼ Diğer basamakları tüketicilerden oluşur.

Besin Zinciri ve Enerji Akışı |

☼ Besin zincirlerinin her basamağında ayrıştırıcılar bulunur.

☼ Besin zincirinde bir canlının azalması ya da çoğalması bütün besin zincirini etkiler. Bütün dengenin bozulmasına neden olur.

☼ Yukarıdaki örnekte yılan sayısının azalması;

Kartalların azalmasına, Çekirgelerin azalmasına,

Otların (üreticilerin) artmasına neden olur.

Besin Ağı

$C:\Users\fikret\Desktop\unnamed.jpg$

İç içe geçmiş besin zincirlerinden oluşan ağa besin ağı denir.

☼ Bir canlı birden fazla besin zincirinde bulunabilir.

Besin Piramidi

$C:\Users\fikret\Desktop\ScreenHunter_5-1.bmp$

Canlıların birbirlerine aktardıkları besin ve enerjiyi gösteren piramittir.

☼ İlk basamağında her zaman üreticiler bulunur.

☼ Yukarıya çıkıldıkça enerji, besin canlı sayısı azalır.

☼ Besin zincirinin en üstünde genelde nesli tükenme tehlikesinde olan canlılar bulunur.

☼ Ayrıştırıcılar besin piramidinin her basamağında bulunurlar.

Piramitte aşağıdan yukarı gidildikçe,

▼Aktarılan enerji azalır.

▲Kaybolan enerji artar.

▼Canlı sayısı (biyokütle) azalır.

▲Aktarılan zehir miktarı artar.

Piramitte yukarıdan aşağıya gidildikçe,

▼ Kaybolan enerji azalır.

▲ Canlı sayısı (biyokütle) artar.

ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ

FOTOSENTEZ

Üreticilerin karbondioksit ve suyu kullanarak güneş ışığı yardımı ile besin ve oksijen üretmesine fotosentez denir. Kısaca kendi besinlerini kendileri üretmeleridir.

Yeşil bitkiler, yosunlar mavi yeşil algler, planktonlar, bazı bakteriler ve bazı tek hücreli canlılar fotosentez yapabilir.

☼ Fotosentez kloroplastlarda bulunan bitkiye yeşil rengini veren klorofillerde gerçekleşir. Yani yeşil bitkilerin yapraklarında gerçekleşir.

$C:\Users\fikret\Desktop\8_sinif_CANLILAR_VE_ENERJI_ILISKILERI.jpg$

☼ Bitkiler fotosentezi gündüz yaparlar. Fotosentezin gerçekleşmesi için ışık şarttır. Bu ışığın güneş ışığı olması şart değildir. Yapay ışıkta da üreticiler fotosentez yapabilirler.

☼ Kırmızı ve mor ışıkta fotosentez hızı en yüksek yeşil ışıkta ise en azdır.

$C:\Users\fikret\Desktop\images.png$

$C:\Users\fikret\Desktop\2019-nisan-fen8.jpg$

Işığın dışında:

▲Işık şiddeti

▲Sıcaklık

▲Karbondioksit ve su miktarı

▲Yaprağın genişliği

▲Kloroplast(klorofil) sayısı

▲Mineraller ve madensel tuzlar fotosentez hızını etkileyen faktörlerdir.

SOLUNUM

Bütün canlıların besine ihtiyacı olduğu gibi enerjiye de ihtiyacı vardır.

Canlıların besinleri parçalayarak enerji elde etmesi olayına solunum denir.

☼ Solunum olayının temel amacı enerji üretmektir.

☼ Solunumda fotosentez sonucu oluşan besin parçalanarak canlıların kullanabileceği enerji oluşur.

☼ Üretici canlılar güneş enerjisini fotosentez sonucu besine depolarlar.

☼ Solunum olayında ise besine depolanan enerji canlıların kullanabileceği ATP (adenozintrifosfat) enerjisine dönüşür.

☼ ATP enerjisi adenin bazı, riboz şekeri ve 3 tane fosfattan oluşur.

☼ Canlılara yaşamları boyunca sürekli enerji gerektiğinden solunum gece gündüz yapılır.

1- Oksijenli Solunum

Besinlerin mitokondrilerde oksijenle parçalanması sonucu enerji üretilmesine oksijenli solunum denir.

Oksijenli solunumda enzimler yardımı ile besin (şeker, glikoz) oksijen ile tepkimeye girerek karbondioksit, su ve ATP enerjisi oluşturur.

☼ Mitokondrilerde gerçekleşir.

☼ Genellikle gelişmiş yani çok enerjiye ihtiyacı olan canlılar yapar.

☼ Oksijensiz solunumdan daha fazla ATP üretilir.

☼ Besin ve oksijen kullanılır sonucunda karbondioksit su ve enerji üretilir.

☼ Bitkiler, hayvanlar, insanlar, mantarlar, bazı tek hücreli canlılar ve bazı bakteriler O₂’li solunum yapar.

☼ Akciğerler, solungaçlar, trake ve deri aracılığı ile oksijenli solunum yapılır.

☼ Kireç suyu CO₂ayıracıdır. Solunumda CO₂ çıktığı kireç suyunun bulanmasıyla anlaşılabilir.

2- Oksijensiz Solunum

Besinlerin oksijen kullanılmadan parçalanarak enerji üretilmesi olayına oksijensiz solunum denir. Diğer ismi fermantasyondur.

☼ Oksijen kullanılmaz.

☼ Genellikle sitoplazmada gerçekleşir.

☼ Sonuçta çok az enerji üretilir.

☼ Genellikle basit yapılı canlılar yani enerjiye ihtiyacı az olan canlılar yapar.

☼ Bazı bakteriler, maya mantarları, tek hücreli canlılar ve memeli hayvanların çizgili kas hücreleri oksijensiz solunum yapan canlılar içerisinde yer almaktadır.

☼ Sütten peynirin ve yoğurdun elde edilmesi, ekmek hamurunun mayalanması, etil alkol elde edilmesi, turşu yapımı, üzümden sirke yapımında oksijensiz solunum yapan bazı bakteri ve mantarlar kullanılır.

MADDE DÖNGÜLERİ

Doğada bulunan elementlerin bir kısmı, canlı ve cansız çevre arasında sürekli hareket hâlindedir.

Canlılar, kendileri için gerekli elementleri çeşitli şekillerde ortamdan alır ve bu elementleri kullanıp çeşitli şekillerde ortama geri verir. Canlıların yapısında bulunan elementlerin tekrar tekrar doğada kullanılmasına madde döngüsü denir.

Su Döngüsü

$C:\Users\fikret\Desktop\su-dongusu-810x468.jpg$

Güneş ışınlarının etkisiyle deniz, göl ve okyanuslardaki su buharlaşarak tekrar atmosfere yükselir. Atmosferin yüksek kesimlerinde bulunan su buharı soğuk hava ile karşılaşınca yoğunlaşarak kar ve yağmur gibi doğa olayları sayesinde yeryüzüne iner. Suyun bu şekilde dolanmasıyla su döngüsü gerçekleşir.

Oksijen Döngüsü

$C:\Users\fikret\Downloads\stock-vector-the-oxygen-cycle-499115725.jpg$

Canlılar solunum olayında havadaki oksijeni alıp karbondioksit verirler. Havadaki oksijenin tükenmesini fotosentez olayı önler. Fotosentez yapan canlılar havadaki karbondioksit gazını kullanarak oksijen gazı üretirler. Solunum olayı sonucunda havadaki oksijen tüketilirken fotosentez sonucunda üretilir. Doğada oksijen gazının bu çevrimine oksijen döngüsü denir.

Karbon Döngüsü

$C:\Users\fikret\Desktop\karbon_dongusu_nedir_h1861_8960e.jpg$

Karbon, doğada fosil yakıtlarda (kömür, petrol, doğal gaz), karbonatlı kayaçlar içinde, besinlerde ve atmosferde bulunur. Bitkiler atmosferdeki karbon dioksit gazını besin yapmak için kullanır. Otçul hayvanlar yeşil bitkileri, etçiller de otçul hayvanları yiyerek karbonlu bileşikleri almış olurlar.

Ölü bitkilerin ve hayvanların yapılarında bulunan karbonlu bileşikler, çürükçül canlılar tarafından ayrıştırılarak doğaya karbon dioksit gazı olarak bırakılır. Bir kısmı da fosil yakıtlarda depolanır. Fosil yakıtlar yandığında karbon dioksit gazı havaya verilir.

Azot Döngüsü

$C:\Users\fikret\Desktop\Azot-Nedir-6efd.jpg$

Havanın %78’i azot gazından oluşmaktadır. Bu kadar fazla olmasına rağmen havada ki azot baklagillerin köklerinde bulunan bakteriler tarafından ve yıldırım şimşek olayları sonucu toprağa geçer. Topraktan diğer bitkilere, bitkilerden de hayvanlara geçer. Bitki ve hayvanların ölmesi sonucu ayrıştırıcılar azotu tekrar atmosfere gönderirler. Azotun atmosfer ile toprak arasında yaptığı bu dolaşıma azot döngüsü denir.

Sürdürülebilir Kalkınma

İnsan ve doğa arasında denge kurarak, doğal kaynaklara zarar vermeden, kaynakların bilinçli olarak tüketilmesini sağlayarak gelecek nesillerin kalkınmasına imkân verecek şekilde bugünün ve geleceğin planlamasına sürdürülebilir kalkınma denir.

Dünyadaki çeşitli kaynaklar gün geçtikçe azalmaktadır. Bu durumun besin ağlarındaki bir canlı grubunu bile olumsuz etkilemesi, diğer canlıların da olumsuz etkilenmesine neden olur. O hâlde kaynakların tasarruflu kullanımına dikkat edilmelidir.

Geri dönüşüm

$C:\Users\fikret\Desktop\geri_donusum.png$

Günlük yaşamda ihtiyaçlarımızı karşıladıktan sonra bol miktarda atık üretiriz. Üretilen bu atıklar içerisinden bazı katı atıklar tekrar kullanılmak üzere ekonomiye kazandırılabilir. Katı atıkların tekrar kullanılacak hâle getirilmesi amacıyla ya da başka bir amaç için dönüştürülmesi işlemine geri dönüşüm denir.

Canlılar ve Enerji İlişkileri Konu Özeti 20