DNA ve GENETİK KOD

DNA Konu Özeti 5

Kalıtsal bilgilerimiz hücremizde çekirdekteki kromozomlarda bulunur. Kromozomlar DNA ve proteinlerin birleşiminden oluşmuştur.

Kromozom=DNA+Protein

DNA (Deoksiribo Nükleik Asit ) hücrelerimizdeki yönetici moleküldür. Vücudumuzdaki solunum,boşaltım vb. yaşamsal faaliyetler DNA’nın kontrolündedir. DNA çift sarmallı iplik yapısındadır.

Kromozomun yapısında bulunan DNA’nın belli bir bölgesine gen denir. DNA’yı bir merdiven gibi düşünecek olursak bu merdivene ait basamakları oluşturan yapılar nükleotitlerdir. Yani kısaca DNA’nın yapı birimi nükleotitlerdir. Kalıtsal yapımızı oluşturan maddeleri büyükten küçüğe sıralayacak olursak;

Kromozom > DNA > Gen > Nükleotit

***Bir nükleotit; fosfat,şeker ve organik bazdan oluşmaktadır.

DNA’da Adenin (A), Timin (T), Guanin (G) ve Sitozin (C) olmak üzere dört çeşit nükleotit vardır.

DNA zincirinde Adenin nükleotitinin karşısında her zaman Timin nükleotiti vardır.

A=T

DNA zincirinde Guanin nükleotinin karşısında Sitozin nükleotiti vardır.

G=C

Bütün canlıların DNA’sında dört çeşit nükleotit olmasına karşın her canlının birbirinden farklı olmasının nedeni: *Nükleotit sayısının ve sıralamasının farklı olmasıdır.

DNA’NIN KENDİNİ EŞLEMESİ

Hücre bölüneceği zaman DNA kendini eşler.

1.DNA’nın iki ipliği fermuar gibi açılır. İki iplik birbirinden ayrılır.

2.Sitoplazmada bulunan serbest nükleotidler çekirdeğin içine girer.

3.DNA’nın açılan zincirlerinin karşısına nükleotidler yerleşir.

4. Bu eşleşmede Adenin nükleotidinin karşısına Timin nükleotidi, Sitozin nükleotidi karşısına Guanin nükleotidi gelir.

5. Birbirinin aynısı iki DNA oluşur.

KALITIM

Kalıtsal özelliklerin nesilden nesile nasıl aktarıldığını araştıran bilim dalına kalıtım (genetik) denir.

A- Kalıtımla İlgili Kavramlar

Gen : Kromozom üzerinde bulunan ve kalıtsal karakterleri taşıyan birimlerdir.

Baskın gen: Özelliğini her zaman gösteren gendir. Basın gen büyük harfle gösterilir. (A, B, D, E gibi)

Çekinik gen: Baskın gen olmadığı zaman etkisini gösteren gendir. Çekinik gen küçük harfle gösterilir. (a, b, d, e gibi)

Alel gen: Biri anneden diğeri babadan gelen gen çiftine alel gen denir.

Genotip: Gen yapısına genotip denir. Bireyin sahip olduğu genlerin toplamıdır. Genotip, homozigot (Saf, arı) veya heterozigot (melez) olabilir.

Fenotip: Canlının dış görünüşüdür. Gen yapısının dışa yansımasıdır. Dış görünüşte gen yapısı ile birlikte çevrenin de etkisi vardır.

Fenotip = Genotip + Çevre

Saf döl (Homozigot veya Arı döl): Alel genlerin birbirinin aynı olmasıdır. (AA, aa)

Melez döl (Heterozigot): Alel genlerin farklı olmasıdır. (Aa)

MUTASYON

Bir gende meydana gelen değişimlere MUTASYON denir.

Eşey hücrelerinde gerçekleşirse: kalıtsaldır, nesilden nesile aktarılır.

Vücut hücrelerinde gerçekleşirse: kalıtsal değildir, sadece o bireyde görülür.

Mutasyonlar zararlı da olabilir yararlı da olabilir.

Mutasyon sebepleri:

A- Radyasyon

B- Kimyasal maddeler

C- PH derecesi (asitlik bazlık derecesi)

D- Sıcaklık

E- Besinlerdeki katkı maddeleri

F- Ateşli hastalıklar

Mutasyon örnekleri: altı parmaklılık, dört boynuzlu keçi,altı bacaklı koyun vb.

MODİFİKASYON

Çevre etkisiyle vücut hücrelerinde görülen ve kalıtsal olmayan değişikliklere MODİFİKASYON denir.

Vücut hücrelerinde olduğu için kesinlikle yavru canlıya geçmez yani kalıtsal değildir.

Modifikasyon sebepleri:

Ortam sıcaklığı, Işık, Nem oranı, Beslenme genlerin işleyişini değiştirerek modifikasyona sebep olur.

Modifikasyon örnekleri:

*** Arı kovanından çıkan larvalar, arı sütü ile beslenirse kraliçe arı, bal özü ile beslenirse işçi arı gelişir.

*** Çuha çiçeği 15-20 ⁰C sıcaklıkta kırmızı renkte, 30-35 ⁰C sıcaklıkta beyaz renkte çiçek açar.

*** Himalaya tavşanının beyaz tüyleri kazınıp, kazınan yere buz konursa yeni çıkan tüyler siyah renkte olur.

*** Spor yapan insanların kaslarının gelişmesi.

*** Aynı genotipe sahip tek yumurta ikizleri farklı ortamlarda büyütülürse vücut özellikleri, zekâ ve kültür düzeyleri ile davranış ve kişilikleri farklı olur.

*** Sirke sineğinin kanadı 16 ⁰C sıcaklıkta düz, 25 ⁰C sıcaklıkta kıvrık olur. (Kıvrık kanatlı sinek 16 ⁰C de tutulursa kanadı düzleşir)

*** Çekirgeler 16 ⁰C sıcaklıkta benekli, 25 ⁰C sıcaklıkta beneksiz olur.

*** Ten rengimizin yaz aylarında daha koyu, kış aylarında daha açık olması.

ADAPTASYON

Canlıların belirli ortam koşullarında yasama ve üreme şansını artıran fiziksel yapılar, davranışlar gibi kalıtsal özellikler kazanmasına ADAPTASYON adi verilir. Canlılar beslenme, barınma, avlanma, üreme ve düşmanlarından korunma gibi yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için adaptasyon gösterirler.

Örneğin: Deve kuşları çok hızlı koşabilmek için uzun ve güçlü bacaklara sahiptir. Penguenler perdeli ayakları sayesinde hızla yüzer ve deri altlarında depoladıkları yağ, soğuk ortamlarda vücut sıcaklıklarını korumalarını sağlar.

☼ Ayni ekosistemde yasayan canlılar hayatta kalmak için benzer adaptasyonlar geliştirir.

Örneğin, sıcak iklimlerde yasayan türdeşlerinden farklı olarak kutup ayılarının dengelerini sağlayabilmek için bacak boyları kısadır ve ayakları geniş tabanlıdır.

Ayni şekilde, kutuplarda yasayan penguenlerin vücut yapıları da bu özellikler bakımından kutup ayıları ile benzerdir. Her iki hayvan türü de soğuktan korunmak için derilerinin altında yağ biriktirirler.

Bazı hayvanların kış uykusuna yatması, göç etmeleri, bitkilerin yapraklarını dökmesi birer adaptasyondur.

Soğuk bölgelerde yasayan canlılar gibi sıcak bölgelerde yasayan canlılar da yasadıkları bölgede hayatta kalabilmek için benzer adaptasyonlar gösterirler.

Örneğin çölde yasayan tilki, fare ve tavşanın kulakları ve kuyrukları uzun, vücut yüzeyleri geniştir. Bu özellikleri onların vücutlarındaki isi kaybını artırarak vücut sıcaklıklarını korumalarını sağlar. Sadece hayvanlar değil bitkiler de adaptasyon gösterir. Yine çöle özgü bir bitki olan kaktüsün yapraklarının diken seklinde, kıvrık ve tüylü olması, gövdesinde su depo etmesi bitkinin su kaybını azaltır.

BİYOTEKNOLOJİ

Teknolojinin biyoloji üzerindeki uygulamaları ise biyoteknoloji olarak adlandırılır. Biyoteknolojik uygulamalar genetik mühendisleri tarafından gerçekleştirilir. Genetik mühendisleri, genlerle ilgili detaylı çalışmalar yaparak elde ettikleri sonuçları mühendislik bilgileriyle birleştiren kişilerdir.

Biyoteknoloji ile Genetik Mühendisliğinin farkı

Biyoteknolojide ticari amaç vardır. Genlerle ilgili çalışmalar yapar, yeni ürünler pazarlar. Örneğin aşı üretilip satılması, çekirdeksiz üzüm yapılıp satılması gibi…
Genetik mühendisliği ise daha çok bilimsel araştırma geliştirme işleri yapar. Örneğin yapay organlar oluşturma, klonlama yapma, organ nakli gibi…

Genetik mühendisliği araştırır biyoteknoloji geliştirir

Yeniden üretim oluşum ve gen gibi kavramlar var ise genetik mühendisliği, Üretim ve ticari kaygı söz konusu ise biyoteknoloji düşünülebilir.

Genetik mühendisliği, bilgileri bir ürün elde etmek üzere kullanıldıklarında, ürün ancak biyoteknolojik yöntemlerle günlük hayatın bir parçası olur.

Genetik mühendisi bulur, biyoteknoloji raf ömrü olacak şekilde üretime hazırlar.

İstenilen özelliklere sahip olan canlıların seçilip eşleştirilmesi ile istenilen özellikleri taşıyan yeni bireylerin

elde edilmesine geleneksel ıslah denir

İnsanlar tarafından canlılar arasındaki üstün organizmaların seçilerek üretilmesine ve bunların kontrollü

olarak geliştirilmesine yapay seçilim denir

KLONLAMA

Bir tek bireyden alınan hücrenin çoğaltılarak ana bireyle tamamen aynı genetik yapıda yeni birey oluşturulması işlemine klonlama denir. Klonlama sayesinde yapay organlar üretilmesi ve organ nakli bekleyen hastaların sağlığına kavuşması hedeflenmektedir.

DNA Konu Özeti 5