İNDİR
HÜCRE BÖLÜNMESİ
-Hücre bölünmesi, tüm canlılarda ortak olarak görülür.
-Amaç; üreme, yenilenme ve büyümedir.
Bölünmeden sonra oluşan yeni hücreler küçüktür. Hücrenin tekrar bölünebilmesi için belli bir büyüklüğü erişmesi gerekir. Embriyo hücrelerinde bölünme, yeni hücreler gelişimini tamamlamadan, peş peşe olur.
Hücre bölünmesi ;
*Canlının büyüyüp gelişme, hücre sayısını arttırma ihtiyacı
* Yaralanan veya zarar gören doku ve yapıların onarılması
* Eşeyli üreyen canlılarda üreme hücrelerinin oluşumu
* Bölünme ile üreyen canlılarda çoğalma
* Hücrenin büyümesi sonucu artan hacim – yüzey oranına göre, sitoplazmanın besin, gaz alışverişi ve atık madde ihtiyaçlarını karşılamak için olur.
Hücre bölünmesi çekirdek tarafından yürütülür.
Kromozom: Protein kılıfla çevrilmiş DNA parçasına kromozom adı verilir.
Hücre bölünmeden önce kalıtım maddesi, kromatin iplik halindedir. Hücre bölüneceği sırada kromatin iplik kısalıp kalınlaşarak kromozoma dönüşür.
Kromozomların yapısında, belli şifrelere sahip olan genetik maddeler vardır. En küçük genetik yapı birimi gen lerdir.
Ata canlının 1 hücresindeki kromozom sayısı = Yavru canlının 1 hücresindeki kromozom sayısı
– Vücuttaki her organda kromozom sayısı eşit.
-Aynı türden canlıların hücrelerindeki kromozom sayısı aynı olmak zorundadır.
-Farklı türden canlıların kromozom sayıları aynı olabilir.
-Kromozom sayısı canlının vücut büyüklüğü ya da gelişmişlik düzeyi ile ilgili bilgi vermez.
Eşeyli üreme, iki canlı
Eşeysiz üreme, bir canlının döllenme olmadan kendi benzerini oluşturmasıdır.
EŞEYLİ ÜREYEN CANLILARDA ;
Diploit Hücre (2n) (Vücut hücreleri)
Doku ve organlardaki hücreler 2n kromozomludur.
İnsanın 1 vücut hücresindeki kromozom sayısı; 2n=46 tanedir. Yani 23 çift kromozom.
Haploit Hücre (n) ( Üreme hücreleri)
Yumurta, sperm ve polen hücreleri n kromozomludur.
İnsanın 1 üreme hücresinde; n = 23 tane kromozom vardır.
-Sinir hücreleri, çizgili kas hücreleri, olgunlaşmış alyuvar hücreleri bölünme yeteneğine sahip değildirler.
Vücut hücreleri mitoz bölünme ile oluşurken; üreme hücreleri ise mayoz bölünme ile oluşur.
MİTOZ BÖLÜNME
Tek hücrelilerde çoğalma , çok hücrelilerde büyümeyi sağlar.
Yıpranan ve yaralanan hücrelerin iyileşmesi mitoz ile olur.
Oluşan yeni hücreler ana hücre ile aynı sayıda kromozom taşır ve genetik şifreleri aynıdır.
Büyüme sırasında mitoz bölünme hızlıdır.
Sinir, çizgili kas, olgunlaşmış alyuvar, sperm ve yumurta hücrelerinde mitoz bölünme olmaz.
Ana ve yeni hücrelerin sitoplazma miktarı ve organel sayıları farklı olabilir.
1 hücre 1 mitoz geçirirse, 2 hücre oluşur.
1hücre 2 mitoz geçirirse, 4 hücre oluşur.
1 hücre 3 mitoz geçirirse, 8 hücre oluşur.
Mitoz bölünmede oluşan hücre sayısını bulmak için 2n formülünü kullanırız.
n = mitoz bölünme sayısı.
Mitoz bölünmede önce çekirdek bölünmesi, daha sonra sitoplazma bölünmesi gerçekleşir.
Sitoplazma bölünmesi, hayvan hücresinde boğumlanma ile gerçekleşirken bitki hücresinde ara lamel (ara plak) ile gerçekleşir.
Not: Sitoplazma ayrılmazsa çok çekirdekli hücreler meydana gelir. (kalp kası hücresi gibi)
EŞEYSİZ ÜREME
Ana canlının vücudundan ayrılan hücre veya vücut parçaları büyüyüp gelişerek yeni canlı organizmaları oluşturur.
Eşeysiz üremede, mitoz bölünme önemli rol oynar.
Bölünerek çoğalma, vejetatif üreme , tomurcuklanma, Rejenerasyonla (Yenilenme) üreme ,sporla üreme eşeysiz üreme şekilleridir.
1 Vejetatif Üreme:
Bitkilerin dal, yaprak, kök gibi kısımlarından yeni bir bitki meydana gelmesi “vejetatif üreme” olarak adlandırılır.
*Vejetatif üreme sadece bitkilerde görülür.
Örn: Çilek sürünücü gövdenin ayrılmasıyla,
Gül, şeker begonya
Patates gövdedeki gözeneklerle
Ayrık otu, toprak altı gövdesiyle
Kavak, muz, söğüt, zambak
Çekirdeksiz üzüm.
2 Tomurcuklanma
Ana canlı vücudunda üremeye yönelik oluşan çıkıntılara tomurcuklanma ile üreme denir.
Örnek: Hidra , süngerler ,sölenterler, deniz anası , mercan gibi deniz hayvanları ile mantarlardan bira mayası , maya mantarı
3 Bölünme
*Bir hücreli canlılarda görülür.
*En Hızlı üreme şeklidir.
*Yemeklerin 1 gecede bozulması, akvaryumun yeşile dönmesi, vücutta çeşitli hastalıkların oluşması, havuzun kısa sürede yosunlanmasının kaynağı olan bölünme şeklidir.
Örnek: Premasyum , amip ,öğlena bakteri ,alg ( Bir hücreli yosun)
4 Rejenerasyon ( Yenilenme)
Planarya(yassı solucan)
Kuyruğu kopan bir kertenkelenin kuyruğunu yeniden oluşturması, denizyıldızının kopan kolunu yenilemesi mitozla gerçeklesen yenilenme olaylarıdır.
Rejenerasyon (Yenilenme) ile üremedir.
Rejenerasyonla Yenilenmeye Örnek:
*Karaciğerin kesilen yerinin onarılması
*Kopan kertenkele kuyruğunun çıkması
*Yaraların iyileşmesi , kırılan kemiklerin onarılması
Rejenerasyonla Üremeye Örnek:
*Planarya , Toprak solucanı , Deniz Yıldızı , Süngerlerde kopan parçalar ayrı ayrı canlıyı oluşturur.
5 Sporla Üreme
Sporla üremede ise üzeri sağlam bir örtü ile kaplı özelleşmiş hücrelerdir. Olumsuz çevre şartlarına iyi dayanırlar. Şartlar uygun hale gelince mitoz ile yeni canlıyı oluştururlar.
Örneğin: Kara yosunu, Eğrelti otu , Mantarlar
MAYOZ BÖLÜNME
Eşeyli üremede dişi ve erkek bireylerin genetik özelliklerinin yavrulara aktarılabilmesi için mayoz bölünmesi sonucu üreme hücreleri oluşur. (yumurta,sperm,polen)
1 üreme (eşey) ana hücresinin bölünmesi sonucunda 4tane üreme (eşey) hücresi oluşur.
Mayoz I
Kalıtım maddesi ve sentrozom eşlenir yani kopyalanır.
Parça değişimi (krossing over) yani gen değişimi bu evrede olur. Bu da genetik çeşitlilik sağlar.
Homolog kromozomlar ayrılır.
(Biri anneden diğeri babadan gelen kromozom çiftine “homolog kromozom” denir.)
Kromozom sayısı yarıya iner.
Bir çekirdek bölünmesi, bir sitoplazma bölünmesi gerçekleşir ve her bir hücreden 2 hücre oluşur.
Mayoz II
Kalıtım maddesi kopyalanmaz. Sadece hayvanlarda sentrozom kopyalanır.
Mitoz bölünme gibi gerçekleşir.
Mayoz bölünme sonucu oluşan 4 hücrenin her birine “gamet” adı verilir.
