Sindirim Sistemi
Büyük yapılı besinlerin parçalanarak kana geçebilecek kadar küçük parçalara ayrılmasına sindirim, bu olayın gerçekleşmesinde görev alan yapı ve organların oluşturduğu sisteme de sindirim sistemi denir.
***Protein, karbonhidrat ve yağlar büyük yapılı; vitaminler, su ve mineraller küçük yapılı besinlerdir.
Fiziksel (Mekanik) ve Kimyasal Sindirim
Besin maddelerinin sindirimi vücutta iki şekilde gerçekleşmektedir:
Fiziksel (Mekanik) Sindirim: Besinlerin sindirim enzimleri kullanılmadan çiğneme ve kas hareketleri ile küçük parçalara ayrılmasıdır. Fiziksel sindirim ile besinlerin temas yüzeyi artırılarak enzimlerin daha kolay etki etmesi sağlanır. Bu sayede kimyasal sindirim daha kolay gerçekleşir. Sindirim sistemimizde fiziksel sindirimin gerçekleştiği yerleri inceleyelim.
Ağız: Dil ve dişler yardımıyla besin maddeleri fiziksel sindirime uğrayarak daha küçük parçalara ayrılır.
Mide: Mide kasları kasılma-gevşeme hareketi yaparak tüm besin maddelerini karıştırır ve besin maddelerini bulamaç hâline getirir.
İnce Bağırsak: Karaciğer tarafından salgılanarak bir kanalla ince bağırsağa aktarılan safra sıvısı, büyük yağ moleküllerini küçük yağ damlacıklarına dönüştürerek fiziksel sindirimi gerçekleştirir.
Kimyasal Sindirim: Besinlerin enzimler yardımıyla hücrelere geçebilecek kadar küçük parçalara ayrılmasına kimyasal sindirim denir. Bir kimyasal olayı gerçekleştiren ve onu hızlandıran, çoğunlukla protein yapısında olan organik maddeye enzim denir. Kimyasal sindirime uğrayan besin maddeleri en küçük yapı taşlarına ayrılmış ve kana geçebilecek hâle dönüşmüştür. Sindirim sistemimizde kimyasal sindirimin gerçekleştiği yerleri inceleyelim.
Ağız: Ağızdaki tükürük bezlerince salgılanan tükürük sıvısındaki enzimler, karbonhidratların kimyasal sindiriminin başlamasını sağlar.
Mide: Midemizdeki salgı bezlerince salgılanan mide öz suyu içindeki enzimler, proteinlerin kimyasal sindiriminin başlamasını sağlar.
İnce Bağırsak: Pankreas tarafından salgılanıp bir kanalla ince bağırsağa aktarılan pankreas öz suyu içerisindeki enzimler, karbonhidratların ve proteinlerin kimyasal sindirimini tamamlar. Aynı şekilde ince bağırsağa kadar kimyasal sindirime uğramamış olan yağların kimyasal sindirimi, pankreas öz suyundaki enzimler tarafından burada tamamlanır.
Sindirim Sistemini Oluşturan Yapı ve Organlar
Ağız: Sindirim sistemindeki ilk organ ağızdır. Ağız içinde bulunan dil, dişler ve tükürük sıvısı sindirimin başlamasında oldukça önemli görevler üstlenir. Çiğneme ile besinlerin parçalanması fiziksel sindirimi başlatırken tükürük salgısı ile de karbonhidratların kimyasal sindirimi başlar.
Yutak: Besinlerin ağızdan yemek borusuna iletilmesini sağlayan bölümdü r.
Yemek Borusu: Bu boru, ağızda parçalanan besinlerin mideye iletilmesini sağlayan organdır.
İç yüzeyinin kaygan ve nemli olması ve yapısındaki kaslar ile bu görevi yerine getirmektedir.
Mide: Sindirim sisteminde görevli olan önemli organlardandır. Mideye gelen parçalanmış besinler burada hem mekanik hem de kimyasal sindirime uğramaktadır. Midenin kasılıp gevşemesi ile parçalanan besinler fiziksel sindirime uğrarken mide öz suyunda bulunan enzimler sayesinde de proteinlerin kimyasal sindirimi başlamaktadır.
İnce Bağırsak: İnce bağırsak, mideden gelen besinlerin hem fiziksel hem de kimyasal sindirimlerini gerçekleştirir. Karaciğerden bir kanalla ince bağırsağa gelen safra sıvısı yağların fiziksel sindirimini gerçekleştirir.
Sindirime yardımcı olan pankreasın salgılamış olduğu pankreas öz suyu içeriğindeki enzimler burada toplanır. Bu enzimler sayesinde yağ, karbonhidrat ve proteinlerin kimyasal sindirimi tamamlanır.
Ayrıca yapı taşlarına kadar parçalanan besin maddelerinin kana geçişi ince bağırsakta gerçekleşir. İnce bağırsağa gelen besinlerin vücut için gerekli olan bileşenleri kana aktarılır.
İleride ayrıntılı bir şekilde ele alacağımız emilim olayı burada gerçekleşir. Geriye kalan içerikler ise kalın bağırsağa gönderilir.
Kalın Bağırsak: Kalın bağırsakta sindirim gerçekleşmez. İnce bağırsaktan gelen besin atıklarının içindeki su, mineraller ve bazı vitaminler emilir ve kalan atıklar anüse gönderilir.
Ayrıca kalın bağırsakta B ve K vitamini sentezleyen bakteriler bulunmaktadır.
Anüs: Kalın bağırsaktan gelen atıklar buradan dışarı atılır.
Besinlerin Emilim Olayı
Yediğimiz besin maddelerindeki karbonhidrat, protein ve yağlar; büyük moleküllü yapılara sahip oldukları için sindirime uğrar. Ancak vitamin, mineral ve su; küçük moleküllü yapılara sahip oldukları için sindirime uğramaz. Sindirime uğrayan besin maddeleri, fiziksel ve kimyasal sindirimin ardından artık ince bağırsakta yapı taşlarına kadar parçalanmış durumdadır. Yetişkin bir insanda yaklaşık olarak 7-8 m uzunluğundaki ince bağırsağın iç yüzeyi besin yapı taşlarını emerek besinlerin kan damarlarına geçişini sağlar. Bu olaya emilim adı verilir. Vitamin, mineral ve su ise kalın bağırsak tarafından emilir.
Sindirime Yardımcı Organlar
Karaciğer ve pankreas sindirim sistemine ait organlar olmasa da bu organların salgıladıkları sıvılar sindirim için son derece önemlidir. Karaciğer; ürettiği safra sıvısını safra kesesine, oradan da bir kanal yardımıyla ince bağırsağa göndererek parçalanması zor olan yağların fiziksel (mekanik) sindirimine yardımcı olur. Midenin alt tarafında bulunan ve şekli bir yaprağa benzeyen pankreas, ürettiği pankreas öz suyunu bir kanal yardımıyla ince bağırsağa göndererek karbonhidrat, protein ve yağların kimyasal sindirimine yardımcı olur.
