ULUĞ BEY
ÜNLÜ ASTRONOM VE HÜKÜMDAR
( 1393 – 1449 )
Timur’un bilimi desteklemek amacı ile Herat’ta (başkent) bilim adamlarını toplaması ve bu konuda çeşitli kurumlar inşaa etmesi, 15. Türkistan’ın parlak dönemi yapmıştır. Timur’un torunu Uluğ Bey (yönetici hükümdar ve bilim adamı) ise Semerkand şehrini bilim ve kültür merkezi haline getirmiştir.
1421 yılında kurduğu Semerkand medresesinin bir devamı niteliğinde gözlemevi inşaa etmiştir. 23 metre çapında ve 30 metre yüksekliğindeki bu gözlemevinde Gıyaseddin Çemşid, Ali Kuşçu, Kadızade-i Rumi gibi bilim adamları da çalışmıştır.
Gözlemevinde yapılmış konum ölçümü çalışmaları “Uluğ Bey Ziyci” adlı eserde toplanmıştır. Eser gözlem tekniklerini, hesap yöntemlerini, sabit yıldızların konumlarını ve yıldız bilgilerini içermektedir. Burada güney yarıküreden görülebilen 48 takımyıldızına ait 1028 yıldızın da konumları kayıtlıdır. Katalog 17. yy ‘a kadar konum astronomisi için temel kitap olarak kullanılmıştır. Batlamyus’un hesaplarında ki pek çok hatayı da ortaya çıkarmıştır.
Bir yılın uzunluğunu 365 gün 5 saat 49 dakika 15 saniye olarak belirlemiştir (gerçek değerden 26 saniye daha fazla). Ek olarak oluşturduğu “Gezegen Hareketleri Çizelgesi”, uzun süre popülerliğini korumuştur. Parlak, 5 gezegenin (Satürn, Jüpiter, Mars, Venüs ve Merkür) yıllık devinimlerini verdiği bu çalışma doğruluğu nedeniyle hala dikkate alınmaktadır.
Uluğ Bey’in ölümünden 3 yıl sonra, ihmal edilen gözlemevi yavaş yavaş önde gelen merkez olma özelliğini yitirmiştir. Gözlemevinin yeri 1908 de Rus arkeologlar tarafından bulunmuştur.